Şizofreni; kişinin düşüncelerini, hareketlerini, duygularını etkileyen, gerçeği algılamasını ve yorumlamasını bozan süreğen seyreden, çok yönlü bir beyin hastalığıdır. Kendini hezeyan, halüsinasyon, sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulma gibi ruhsal belirtiler ile gösterir.
Şizofreninin yaşam boyu yaygınlığı ortalama %1’dir, genellikle genç yaşta başlar, en sık görüldüğü yaş aralığı 15-40 yaşları arasıdır. Erkeklerde en sık ortaya çıktığı yaş aralığı 15-25 iken kadınlarda 25-35 yaş aralığıdır.
Şizofreninin birkaç risk etkeni bulunmasına rağmen, henüz tam sebebi belirlenmemiştir. Genetik sebepler için kuvvetli kanıtlar bulunmaktadır. Stresli olayların, hastalığın ortaya çıkmasında rol oynadığı düşüncesi yaygındır. Şizofrenide genetik faktörlerin rolü iyi tanımlanmış olmakla beraber, bu hastalık yalnızca kalıtımsal faktörlerin değil, birçok koşulun bir araya gelmesi ile oluşur. Yani şizofreni genetik ve çevresel faktörlerin rol aldığı oldukça karmaşık bir hastalıktır.
Başlangıç şekilleri çeşitlidir, bu nedenle başlangıçta aile tarafından anlaşılmayabilir ve hastalık tablosu zamanla yerleşir. Sinsi ve yavaş başladığı gibi gürültülü ve dramatik bir tablo ile de başlayabilir.
Şizofrenide; içgörü (kendi ile ilgili farkındalık), düşüncelerin içeriği ve oluşturulması, duyguların deneyimlenmesi ve ifade edilmesi, algılama, davranışlar ve zihinsel işlevler gibi birçok alanda belirtiler ortaya çıkabilir. Şizofreni birçok belirtinin olduğu, karmaşık görünümlü bir hastalık olduğu için tipik bir genel görünüme sahip değildir; bazı hastalarda bazı belirtiler ortaya çıkarken, diğerlerinde başka belirtiler olabilir.
Şizofreni belirtileri şu şekilde açıklanabilir:
Sanrılar (Hezeyanlar): Aksi kanıtlar gösterilmesine rağmen gerçeğe dayanmayan düşünce bozukluklarıdır. Çok çeşitli içerikte olmakla birlikte şizofrenide genellikle takip edildiğini, zarar göreceğini, kendisine düşmanlık edildiği ile ilgili hezeyanlar daha sıklıkla görülebilir.
Halüsinasyonlar (Varsanılar): Genellikle var olmayan şeyleri görmeyi veya duymayı içeren algı bozukluklarıdır. Halüsinasyonlar herhangi bir duyuda olabilir ancak sesler duymak en yaygın halüsinasyondur.
Dezorganize düşünce (konuşma): Etkili iletişim bozulabilir ve sorulara verilen cevaplar kısmen veya tamamen ilgisiz olabilir. Konuşma bazen kelime salatası olarak bilinen, anlaşılamayan anlamsız kelimeleri bir araya getirmeyi içerebilir.
Dezorganize veya anormal motor davranış: Davranış bir hedefe odaklanmaz. Bu nedenle görevleri yerine getirmek zordur. Davranış; talimatlara direnç, uygunsuz veya tuhaf duruş ya da gereksiz ve aşırı hareket içerebilir. Amaçsız, bulunduğu konum ve duruma uymayan davranışlar görülebilir.
Negatif belirtiler: Normal şekilde işlev görme yeteneğinin azalması sosyal, günlük ve mesleki alanlardaki işlevselliğinin bozulmasıdır. Örneğin, kişi kişisel hijyenini ihmal edebilir veya duygudan yoksun görünebilir (göz teması kurmaz, yüz ifadelerini değiştirmez veya monoton konuşur). Ayrıca, kişi günlük aktivitelere olan ilgisini kaybedebilir, sosyal olarak geri çekilebilir, yalnızlaşabilir veya zevk alma yeteneğinden yoksun olabilir. Bu bozukluğun devam etmekte olan belirtileri en az altı ay süreyle kalıcıdır.
Şizofreni çok değişik gidiş ve sonlanış gösteren süreğen bir bozukluktur. Gidiş ve sonlanışın değerlendirilebilmesi için genellikle şu ölçütler kullanılır: hastalığın belirtileri, iş uyumu, toplumsal uyumu, hastaneye yatış sayısı ve süresi, bilişsel yetileri, genel sağlığı, intihar girişiminin varlığı.
Kronikleşme olasılığı atak sayısı arttıkça artar, bu nedenle atakların kontrol altına alınması, tedavisi çok önemlidir. Hastalığın gidiş ve sonlanışını önceden tahmin etmek neredeyse imkansızdır. Ancak, ilk tanı sonrası 5 yıllık takip hastanın gidişatıyla ilgili ipuçları verir.
Şizofreni, hastaların hayatını her yönüyle etkileyen kronik bir hastalık olduğu için tedavide hedef; belirtileri azaltmak ya da ortadan kaldırmak, hastanın yaşam kalitesini ve topluma uyumunu mümkün olduğunca artırmak ve hastalığın yıkıcı etkilerini mümkün olduğunca azaltmaktır. Bu güne kadar şizofreninin nedeni ve tam tedavisi bulunamamıştır. Şizofreni tedavisi dört önemli başlık altında özetlenebilir;
· İlaçla Tedavi
· Psikoterapi- ve Sosyal Rehabilitasyon
· Psikoeğitim
· Aile Eğitimi ve Desteğinin Sağlanması
Hastalar ilaç tedavileri ile birlikte uygulanan psikoterapotik yaklaşımlar, psikososyal bakım ve rehabilitasyon ile sağlıklarını geri kazanabilirler.
